‘niets is zo blijvend als verandering’
Als ik door de gangen van het conservatorium loop, nemen mijn oren veel muzikale klanken waar. Waarvan toch veel dezelfde inspeeloefeningen, etudes, toonladders, drieklanken enzovoorts. We zijn gewend aan onze dagelijkse gewoontes. Structuur in het studeren en regelmaat zorgen immers voor een houvast en een duidelijk overzicht. Dit voorkomt dat je lichaam en geest zich iedere dag weer moeten aanpassen aan een nieuwe situatie. En dáár bespaar je een hoop energie mee. Het zorgt dus voor meer welzijn. Het werkt en we voelen ons er goed bij.
Maar waarom elke dag op dezelfde manier studeren? Brengt dat je verder? Albert Einstein zei immers al: ‘If you always do what you always did, you will always get what you always got’. Ik denk dat verandering een onvermijdelijk element is ons leven. Als musicus staan we voor veel uitdagingen in het leven. Uitdagingen zoals het overwinnen van instrumentale vaardigheden en belemmeringen in het spel. Maar bijvoorbeeld ook het behouden van werk in deze Corona-periode. We kunnen nu niet meer hetzelfde handelen om geld te verdienen. Hoe zal dat zijn na deze Corona-periode? Gaan we dan terug naar het ‘oude normaal’ of blijven we in het ‘nieuwe normaal’. Bij dit soort uitdagingen is het gedrag essentieel. Voor iedere verbetering is verandering nodig. Daar valt niet aan te ontkomen. Veel mensen willen veranderingen, maar uiteindelijk blijft alles onveranderd.
Veranderen is ingewikkeld. Iedereen ervaart dat. Het is bijna 2021, tijd voor een nieuw jaar en plannen worden op tafel gelegd. Maar een jaar later wordt je weer geconfronteerd met het plan en realiseer je je vaak dat er niet veel van terecht is gekomen. We gaan op hetzelfde houtje verder. Gewoontegedrag dus. Dit speel een essentiële rol bij veel veranderingen. Één keer ander gedrag vertonen is niet genoeg om blijvende veranderingen te realiseren. Je moet streven naar nieuwe gewoontes en die volhouden. En dát is lastig. Het ontwikkelen van hele eenvoudige, zelfgekozen nieuwe gewoontes – zoals een studiesessie beginnen met lange noten of het uitschakelen van de wifi tijdens studeersessies – kost ons gemiddeld al meer dan twee maanden. Moeilijker gedrag kost nog meer tijd.
Maar waarom is veranderen dan zo moeilijk?
Wat houdt ons tegen om elke dag ‘iets’ anders te doen? Kunnen wij wel degelijk veranderen? Zoals gezegd is het gedrag essentieel. Het is hier de zwakke schakel bij veranderingen. In ons brein werken namelijk twee soorten processen tegen elkaar in. Een eerste hindernis op weg naar verandering is het verschil tussen bewust, gepland gedrag en onbewust, automatisch gedrag. Enerzijds richten we ons op bewust, gepland gedrag. Dat vormt alleen slechts 5% van het totaal. 95% van ons gedrag verloopt onbewust, automatisch en wordt gestuurd door omgevingsfactoren. Het is automatisch gedrag dat ‘werkt’ en weinig moeite kost: ‘gewoontegedrag’. Psychologen zeggen: ‘ons brein streeft naar “cognitief gemak”. Voldoende bereiken met weinig moeite. Ik kan me nog heel goed een feedbackpunt herinneren op een etude. Het was de vraag: ‘waarom fraseer je de melodielijn steeds hetzelfde af?’. Dat zette me aan het denken. Waarom speel ik het zo? Ik wist het niet. Het onderbewuste dus.
Een tweede belangrijke hindernis in gedragsverandering is de sterke neiging om pijn, ongemak en verlies te vermijden. Dit belemmert vaak onze motivatie om te leren, experimenteren en vele andere vormen van verandering. Ik kan me heel goed de eerste 2 studiejaren op het conservatorium herinneren. In die kleine studiehokjes, waar iedereen naast je alle fouten hoort. Als beginneling moest ik me natuurlijk bewijzen dat ik er ook thuis hoorde. Ik studeerde anders, omdat ik angst had om fouten te maken. Ik experimenteerde niet meer. Ik durfde het altissimo register niet aan te raken, probeerde geen flatterzunge en ik mocht al helemaal geen fouten maken in een simpele toonladder. Want, ‘wie weet’.
De derde belangrijke belemmering voor gedragsverandering is de fysieke en sociale omgeving waarin we ons bewegen. Een paar voorbeelden om het te verduidelijken. Als ik positieve woorden roep tijdens de saxofoonles, geven de leerlingen onbewust meer. Ze voelen zich op hun gemak. Of het moment als er prestatiedruk is. Ik ben onbewust meer voorbereid dan wanneer die druk ontbreekt. Slechts weinig mensen realiseren zich hoeveel invloed hun directe omgeving heeft. Daarom is het zo moeilijk om in een gelijkblijvende omgeving veranderd gedrag te tonen. De eerste vraag is dan, kan ik veranderen in deze omgeving? Een paar voorbeelden van hoe je die fysieke omgeving kunt inzetten. Wil je meer studeren? Zorg dan dat je in een omgeving bent waar al veel studie uren gemaakt worden. Waar het gewenste materiaal aanwezig is. Waar studiegenoten zijn met wie je kan discussiëren en praten over onderwerpen uit de muziek. Als iedereen gaat studeren, waarom blijf je nog in de kantine zitten? Ook je sociale omgeving kun je inzetten. Gebruik vaste momenten om samen te studeren, te praten over muziek, technieken en om ervaringen te delen.
Geduld
Om te veranderen moeten we het proces ‘behapbaar’ maken. Het is belangrijk om je doel vast te stellen wat je na streeft. Oftewel het resultaat, de ontwikkeling die je wilt zien. Daarna stel je vast wel gedrag nodig is om dichter bij het doel te komen. Daarna is belangrijk om te kijken welke ondersteuning je nodig hebt om je gedragsvoornemen ook echt uit te voeren. Bijvoorbeeld, ik wil elke etude op half tempo beginnen zonder fouten te maken. Om dit te realiseren heb je een metronoom nodig en bijvoorbeeld een herinneringsbriefje in een studieboek. We zijn vaak ongeduldig en ongestructureerd. Dit zal echt niet elke keer direct goed gaan. Veranderingen hebben juist tijd nodig.
Het helemaal léuk vinden
Mensen houden vaak bepaald gedrag vol omdat zij simpelweg het gedrag zélf gewoon erg leuk vinden. Mensen die veel tijd aan hun studie spenderen, hechtten lang niet altijd het meeste belang aan hun ontwikkeling. Deze mensen hebben vaak domweg lol in de activiteit zelf. De onmiddellijke plezierervaring bij wat we doen is doorslaggevend voor het bereiken van onze doelen. Het is dus zó belangrijk dat we plezier halen uit onze studiemomenten. Dit zou voorop moeten staan. Maar de afleiding van presteren kan zo groot zijn. De focus op de juiste noten, techniek kan de muziek totaal onderuit halen.
Ritme in tijden van corona
Aan het begin van de Coronaperiode dacht ik: ‘ah, heerlijk, even wat rust’. Je kan namelijk zelf bepalen hoe je grotendeels je dag indeelt. Je bent veel minder gebonden aan tijden. Dat klinkt verleidelijk, maar eigenlijk is het ook best moeilijk. We blijven vaak net wat langer in bed liggen en we kijken wel hoe de dag verloopt. Maar, de dag is zo voorbij, vooral als je niet een vast ritme creëert voor jezelf. Ik heb ervaren dat ik veel energie krijg van het houden aan een ritme. Ik verloor super veel energie door het afwijken van mijn ritme en ik wist eerst niet waar de oorzaak lag. Ik heb een ritme gecreëerd voor mezelf die voornamelijk bestaat uit opstaan, eten, sporten, studeren, lesgeven, slapen etc. Dit werkt voor mij super goed. Ik heb een overzicht van de dag en aan het eind van de dag ben ik lekker voldaan in plaats van doodmoe. Moe van het ontbreken van een ritme.
Ritme en verandering. Ik geloof en ervaar dat een balans tussen deze twee uitersten het beste werkt. Het ritme geeft rust, energie en welzijn. Daarentegen is ritme ook saai en voorspelbaar. Verandering kan zorgen voor spanning, ontwikkeling en verbetering. Het is dus de balans tussen ‘in’ en expres ‘uit’ de maat spelen.