De Rubiks kubus is een uitdaging voor iedereen. Het kan je tot grote wanhoop drijven. De inspiratiebron voor de Hongaarse architect Ernö Rubik was rivier de Donau. Hij zag hoe het water van de rivier om de stenen op de bodem stroomde, terwijl die stenen op hun plek bleven. Zo kwam het draaimechanisme van de kubus tot stand. Je hebt dus niks aan zomaar wat draaien als je hem wilt oplossen. Dat is verloren kostbare tijd. Het gaat bij de kubus om wiskunde en algoritmes. Wanneer je lukraak begint te draaien, raak je erin verdwaalt. De oplossing is dan een onbegonnen zaak. De kans dat je hem per ongeluk oplost? Zo goed als nul. De overzichtelijkste methode voor het oplossen is laag voor laag werken. Om een laag verder te komen, moet je de eerste laag weer eerst afbouwen. Zo zit het ook met het leerproces op je instrument. Het wordt gekenmerkt door vooruitgang en terugval. De reactie op de terugval is dan van uitermate belang.
Terugval is onmisbaar
Een leerproces wordt gekenmerkt door het woord ‘geduld’. We duiden iemand als ‘geduldig’ aan als deze in staat is te leven met onvoldane verlangens of onvervulde wensen. In bepaalde situaties kan geduld ook als een negatieve eigenschap ervaren worden. Dit gebeurt in situaties waarin men het moet kunnen verdragen om lang te wachten op iets, zonder kwaad te worden. ‘Geduld’ staat haaks op de tijdsgeest in deze maatschappij. Die kenmerkt zich door oppervlakkigheid en ‘gebrek aan geduld’. Voor diepgang is steeds minder tijd. Alles moet direct maar bevrediging geven. De wereld focust zich op de onstuitbare vooruitgang. Voelen we soms spanning tussen de onweerhoudbare vooruitgang en de dreigende terugval? Deze tegenstelling wil ik illustreren aan de hand van een voorbeeld van filosoof Friedrich Nietzsche. Tijdens de eeuwwisseling van de voorafgaande decennia had hij de intellectuele en culturele elite bekend en vertrouwd gemaakt met bepaalde paradoxen. Bijvoorbeeld met de gedachte dat moraal en wetenschappelijke inzichten omtrent menselijke gedragingen in een gespannen situatie met elkaar staan. Bijvoorbeeld dat morele kracht eigenlijk het masker is van psychische zwakte of angst. Of zoals het harmonieuze karakter van de Griekse kunst het afschermen van onbeheersbare verlangens betekent. Laat dit niet zien dat de vooruitgang misschien een illusie is van een dreigende terugval? Is het niet beter om de focus te verplaatsen van vooruitgang naar terugval? Er is namelijk een procestijd nodig waarin afgebouwd wordt voordat er weer opgebouwd kan worden. Voortgang is niet te bereiken zonder een diepe terugval. We hebben onze fouten nodig om van te leren en om ons uiteindelijk door te kunnen ontwikkelen. We moeten leren hoe we het beste kunnen reageren op een terugval. Wanneer we de draad weer oppakken, merken we dat we sterker geworden zijn. Het is plezierig om te denken aan de situaties waarin dit voorviel en waar je nu sterker in staat.
Het effect van geduld
Geduld. Het is onmisbaar bij het leerproces en een vereiste voor het eigen maken van bepaalde technieken op een muziekinstrument. Geduld hebben heeft vaak meer effect. Net zoals staat geschreven in Spreuken 16 vers 32: ‘Het is beter om geduldig te zijn, dan een held te zijn’. Focus dus niet op het beheersen van een techniek, maar op het leerproces. ‘Geduldig zijn’ is vooral een besluit dat je maakt. Men maakt een afweging tussen de voor- en nadelen en de consequenties hiervan. Op basis van deze gegevens beslissen ze of ze kiezen voor een negatief of positief effect. Achteraf evalueer je deze keuze. Over het algemeen houden mensen van het blinkende resultaat, de schitteringen
aan de oppervlakte. Ze zijn vaak niet meer geïnteresseerd in de diepte en de achtergronden. Dat merk je ook bij het oplossen van de Rubiks kubus. Iedereen weet hoe het resultaat eruit moet zien, maar weinigen kunnen de kubus ook daadwerkelijk oplossen. De zucht naar snel resultaat zie je ook in het muziekonderwijs. Veel kinderen stoppen wanneer het niet snel genoeg vooruitgang boekt of stappen over naar een andere docent. Maar juist door een langzaam leerproces leert het kind iets verdragen wat diegene nog niet kan. Het kind leert begrijpen dat het ‘onder de knie krijgen’ tijd kost en langzaam gaat. Het geeft niet direct bevrediging en gaat al helemaal niet snel. Kan een kind dat tegenwoordig nog accepteren? Wij hebben tegenwoordig zo snel toegang tot alles. Een nummer luisteren of een e-book downloaden gaat zo makkelijk en vlot. Nee, we hoeven niet meer eerst naar de bibliotheek of de platenwinkel. Zin in lekker eten? Een bestelling op thuisbezorgd en binnen een half uur kan je eten. Nee, we hoeven niet eerst naar de kruidenierswinkel, slager en de bakker. Het tempo en proces is enorm versneld. Deze versnelling zien we terug in het muziekonderwijs. De muzieklessen zijn tegenwoordig van korte duur, zo’n 20 minuten. Een uur lang alleen met je docent les komt vandaag de dag niet zo vaak meer voor. Het sociale vlak is dus erg verandert. Er komen vaker groepslessen. Dit wordt ervaren als gezelliger en stimulerender. Kinderen kunnen niet langer hun aandacht erbij houden. Het geven van muzieklessen wordt dus lastiger. Het aanbod van online muzieklessen is enorm gegroeid. Zien we nog wel het belang van de onderlinge relatie tussen docent en kind? Het is belangrijk om het vertrouwen te krijgen van het kind en het daarmee voor je te winnen. Het heeft dus vaak geen nut om leerlingen op te jutten. Daarentegen kan je het stimuleren om het eigen leerproces te leren begrijpen. Dit kan je al simpelweg proberen door vragen te stellen. Hoe heb je dit eigenlijk gestudeerd? Welk tempo heb je genomen? En vooral, ‘waarom’?
Het begrijpen van je eigen leerproces
Hoe kan je ervoor zorgen dat leerlingen de regie hebben over hun eigen leerproces? De strategieën die de leerlingen daarvoor nodig hebben, ontwikkelen ze niet vanzelf. Daarvoor hebben ze een actieve docent nodig. Het is belangrijk om een stukje verantwoordelijkheid af te staan aan de leerling voor hun eigen leerprocessen. Het is van belang dat leerlingen 3 aspecten leren: cognitie, metacognitie en motivatie. De leerling moet informatie kunnen onthouden en integreren bij de al bestaande kennis in het geheugen. De metacognitieve strategieën zijn nodig om het te leren reguleren. Je moet een taak kunnen plannen en je eigen voortgang bewaken en evalueren. Als laatste moeten ze gemotiveerd zijn en doorzettingsvermogen hebben. Want het leerproces kost tijd en heeft geduld nodig. We moeten dus moderniseren in het muziekonderwijs. Met de tijdgeest meegaan. We moeten de leerlingen duidelijk kunnen maken hoe ze hun taken moeten aanpakken en vooral waarom ze dingen doen. Wanneer de leerlingen inzien dat de taken belangrijk zijn, ronden ze de taken vaker en met succes af. Dit past bij de huidige tijdsgeest.
Concluderend, geduld is dus de sleutel. Terugval is daarbij noodzakelijk voor een groeiend leerproces. We hebben actieve leraren nodig die de kinderen laten inzien dat ze de regie hebben over hun eigen leerproces. Ze hierbij vooral motiveren. Dit zal langzaam gaan en soms vermoeiend zijn. Maar het resultaat zal blinkender zijn dan een kortstondige beloning. Voortgang is niet te bereiken zonder een diepe terugval.